Bilişsel Çarpıtmalar: Aşırı Genelleme

Bu bilişsel çarpıtma, bir bilgi parçasını alıp, izole ederek genel fikirlere ulaşmak için kullanma anlamına gelmektedir. Biri sizi eleştirdiğinde, “o beni hep eleştiriyor” ve bir sonraki adım olarak “bana sinir oluyor” diye düşüncenizi o kişinin bütün davranışlarına genellemek bu tarza güzel bir örnektir. Matematik dersinden kaldığınızda, “ben beş para etmez bir öğrenciyim.” Diye düşünmek de bu tarza iyi bir örnektir. Şüphesiz ki gerçek böyle değildir. Matematik dersinde başarısız olsanız bile, bu durum sizin genel başarı durumunuzu belirleyen tek faktör değildir.

Aşırı genelleme ile mücadele edebilmek için şunları deneyin:

·         Aşırı genellemelerinizi yakalamaya çalışın.

·         Kendinize şunu söyleyin: “Tek bir şey oldu diye, bu benim  (senin/ onun) .... olduğum anlamına gelmez.”

Aşırı genellemeyi daha iyi anlayabilmek için şu duruma bir göz atalım. Necmi, işine gitmek için arabasına biner. Birkaç dakika sonra kırmızı ışıkta durur. Kırmızıda duramayan bir başka şöför Necmi’nin arabasına arkadan vurur. Büyük bir sinirle arabadan inen necmi şöförün kadın olduğunu görür. Bu olaydan sonra Necmi “Kadın çöförlerin hepsi arabayı berbat kullanır” genellemesini geliştirir. Kadın sürücü ise bu kazadan sonra bir daha trafiğe çıkmak istemez. Bu kaza yüzünden araba kullanmayı beceremediği algısını geliştirir.

Bu durumda hem Necmi hem de Kadın sürücü aşırı genelleme yapmaktadır. Necmi’ye sorulması gereken soru şöyledir: “Tek bir kadın şöför kaza yaptı diye, bütün kadın şöförler kötü şöför  müdür?” Kadın sürücü ise kendisine “Tek bir kaza yapmış olmam benim araba kullanmayı beceremediğimi göstermez” demelidir. Evet bir kaza olmuştur. Kaza tamamen kadın şöförün suçu olsa bile, bu durum onun sadece arabayı o anda hatalı kullandığını gösterir. Bütün sürüş deneyimlerine bu başarısızlığı genellemek bir düşünce hatasıdır.

 

Bir de Aslı Hanım’ın hayatına konuk olalım. Aslı Hanım başarılı, güzel ve sert mizaçlı bir matematik öğretmenidir. Yıl sonunda öğrencilerine geri bildirim formları dağıtır. Formda öğgrencilerin öğretmene çeşitli açılardan 1 ile 10 arasında puan verebileceği alanlar bulunmaktadır. Ayrıca öğrenciler eklemek istedikleri yorumları da kağıdın alt kısmındaki boşluğa yazabilmektedirler. Aslı Hanım isimsiz doldurulan bu kağıtları toplar ve evine gider. Kağıtları bir bir okumaya başlar. Genelde olumlu şeyler yazan kağıtların üç dört tanesinde Aslı Hanım’ın soruları iyi çözdüğü ama bunu anlatmada başarısız olduğu yazmaktadır. Aslı Hanım bu yorumlar karşısında çok üzülür. Kendini başarısız olarak algılamaya ve bütün sınıfın onu acımasızca eleştirdiğini düşünmeye başlar. Bu durumda Aslı Hanım’a ne sorardınız? Aşırı genellemeyi yakalamak için, siz olsaydınız kendinize ne söylerdiniz?

Gelecek haftaya kadar sizler de aşırı genellemelerinizi yakalamaya çalışabilirsiniz.